سبک آذری یکی از سبک های معماری سنتی ایران پس از اسلام می باشد که به دو دوره حکومت ایلخانان و حکومت تیموریان تقسیم می شود. از تاثیرات این سبک در حکومت ایلخانی می‌توان به بهره گیری از هندسه در طراحی معماری، توجه به تناسبات عمودی بنا، گوناگونی طرح‌ها و ساختن بنا با ابعاد بزرگ نام برد مانند گنبد سلطانیه و مسجد علیشاه تبریز. در این دوره تهرنگ غالب مساجد و مدارس چهار ایوانی با میانسرا می‌باشد. تزئینات استفاده شده در این دوره غالبا گچبری و کاشی های زرین فام و نقش برجسته بوده است. در این مقاله آرکی سافت شما را با سبک معماری آذری و بناهایی مطابق با این سبک آشنا می کند.
خصوصیات سبک معماری آذری
- حجم های موزون و رعایت تناسبات انسانی در پلان و نما
- ارتفاع مناره ها و ایوان های بلند تر شدند
- ساخت گنبد دوپوسته گسسته و پیوسته
- شروع اجرای تزیینات بنا با کاشی ها
- ساخت مدارس و مساجد بصورت چهار ایوانی و بناها بصورت برون گرا
- پلان ها متنوع تر ، حجم ها موزون تر ، مقیاس ها گسترده تر
- ایوان ها بلند تر ، مناره ها به هم نزدیک تر ، ستون ها باریک و قوس ها رفیع تر
- رواق های اطراف صحن مساجد و مدارس غالباً تبدیل به ایوانچه و حجره های دو طبقه می شوند.
- ایجاد تحول و اصلاحات اساسی در طراحی سازه و بناها
- تنوع در به کارگیری انواع گنبدهای دو پوش پیوسته و گسسته ، قوس ها ، عرق چین ها ، کاربندی ، طاق بندی ، مقرنس ، …
- استفاده از انواع کاشی کاری های معرق و گره در پوشش گنبدها و نمای خارجی و داخلی بنا
- تنوع در انواع رنگ های کاشی مانند آبی ، فیروزه ای، زرد ، زعفرانی، سفید ، شیری ، سبز شفاف
آثار سبک معماری آذری
- گنبد سلطانیه
- مسجد جهان شاه در تبریز
- مسجد جامع عتیق شیراز
- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
- مسجد جامع یزد
- مسجد جامع اصفهان
- حرم امام رضا (ع)
گنبد سلطانیه زنجان
با شکوه ترین ساختمان شیوه آذری و شاید کل معماران ایران،گنبد سلطانیه است که در کنار آن آرامگاه سلطان محمد خدابنده ساخته شده است. این میان سرا شاید به اندازه دو برابر میدان نقش جهان اصفهان بوده است.فضای تربت خانه بعدها به آن اضافه شده است.
تهرنگ گنبدخانه،هشت پهلو می باشد، در جلوی آن ایوانی بوده که آثارش هنوز دیده می شود. گنبد دو پوسته آن، نزدیک به 25.5 متردهانه دارد. می توان گفت که ساختمان گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره در شهر فلورانس ایتالیا بر گرفته شده از گنبد سلطانیه زنجان می باشد.
هر کدام از اضلاع این هشت ضلعی را مناره‌ای به اتمام می‌رساند. بستر این بنا از طبقات فشرده شن و ماسه به عمق تقریبی 8 تا 10 متر تشکیل شده و از مقاومت بسیار خوبی برخوردار است. گفته می‌شود طی این سال‌ها (حدود 700 سال) این بنای 1600 تنی تنها حدود 8 سانتی‌متر نشست داشته‌است.
تزیینات و نحوهٔ ساخت این مقبره در واقع نقطهٔ عطفی در معماری آن دوران بوده به این شکل که سبکی جدید را در معماری به‌وجود آورده که از معماری سلجوقی منفک شده‌است.
مسجد جهان شاه در تبریز (مسجد کبودتبریز)
مسجد کبود تبریز آواز قوی شیوه آذری است و به دلیل تزئینات کاشی های لاجوردی استفاده شده در آن به مسجد کبود هم شناخته می شود.
از مصالح اصلی بکاررفته در این بنا آجر می باشد.مسجد کبود دارای صحن مربع شکلیست که حوضی برای وضودر آن قرار دارد و شبستانهایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود دارد. سردر اصلی این مسجد که با کاشی‌کاری‌های معرق تزئین شده‌است.
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی و ساختمان های همجوار آن در قرن هشتم بنا شده است. دارای چهار گنبد می باشد که شامل گنبد الله الله (مقبره شیخ صفی)، گنبد شاه اسماعیل(آرامگاه شاه اسماعیل اول)، گنبد حرم خانه و گنبد چینی خانه و مسجد جنت سرا، تالار دارالحفاظ، دارالحدیث، صحن اصلی، محوطه شهیدگاه، خانقاه یا چله خانه و حیاط باغ می باشد
این بقعه چهار گنبد دارد، گنبد الله الله (مقبره شیخ صفی)، گنبد شاه اسماعیل(آرامگاه شاه اسماعیل اول)، گنبد حرم خانه و گنبد چینی خانه شامل و مسجد جنت سرا، تالار دارالحفاظ، دارالحدیث، صحن اصلی، محوطه شهیدگاه، خانقاه یا چله خانه و حیاط باغ می باشد.
ورودی اصلی بنا، به میدان بزرگ و چهارگوش بنام میدان بازار باز می شده است. در این میدان فعالیتهای بازرگانی صورت می گرفته است. سردر باشکوه اصلی بنا در این میدان بوده است. حیاط باغچه با عرضی حدود 27 متر و طولی بن 89 و 100 متر با طراحی باغهای ایرانی ساخته شده بود.این حیاط محل استقرار زوار بوده است و آنها در ایوانچه های کوچک تعبیه شده اسکان داده می شدند.آشپزخانه ای در این حیاط قرار داشته است که برای طبخ غذای زوار و مستمندان مورد استفاده قرار می گرفته است
پس از این دو حیاط، حیاطی بزرگتر قرار دارد اضلاع حیاط 31 متر در 16 متر است.فضاهای اطراف این حیاط هیچ یک شبیه به هم نیستند در بخش متمایل به قبله یا ورود به حیاط نه طاقنما دیده می شود دیوار طرف مقابل آن به آرامگاه شیخ صفی محدود می شوددر ضلع غربی مسجد جنت سر و در ضلع شرقی اتاق های متولی واقع شده اند. در وسط حیاط حوضی کوچک قرار دارد.
حرم حضرت امام رضا (ع)
حرم امام رضا(ع) کهن ترن بخش آستان قدس، ساختمان چهارگوشه ای است که دو پهلوی آن نزدیک به 10 سانتی متر است. این ساختمان چند بار به دستور فرمانراویان زمان،ویران شده[شاید در گذشته چهارسوی این ساختمان آزاد بوده است، چون در نوشته ها طرح نخست آن تا پیش از گسترش در زمان تیموریان،بگونه کوشکی شناسانده شده و در آن زمان بوده که پیرامون آن پر شده و در جنوب غربی آن مسجد گوهرشاد و صحن عتیق در شمال شرقی ساخته شده و در آن زمان بوده که پیرامون آن پر شده و در جنوب غربی آن مسجد گوهرشاد و صحن عتیق در شمال شرقی ساخته شده. سپس ساختمانها به هم پیوسنتند و ارسن، دارای یک راستای شمال شرقی – جنوب غربی شده است. صحن عتیق دارای چهار ایوان بزرگ است که سه تای آن به فرمان شاهعباس ساخته شده است. در زمان صفویان دو خیابان در شرق و غرب این صحن ساخته شد و افزون بر ایوان ها، گلدسته طلا بر روی ایوان شاه عباسی افزوده شد. صحن نو در زمان فتحعلی شاه ساخته شد و در زمان ناصرالدین شاه مهمان سرا برای مسافران نیازمند افزوده شد.
مسجد گوهر شاد
دوره دوم شیوه آذری از زمان تیموریان آغاز می گردد. ساختمانهای زیادی از این دوره در خراسان بزرگ بجای مانده اند. یکی از بناهای مهم مسجد گوهر شاد است که در سالهای 808 تا 821 قمری ساخته شد. معمار آن استاد قوام الدین شیرازی است. مسجد دارای میانسراس چهار ایوانی است. در یکی از ایوانها که طاق آهنگ دارد با خط بنایی، نگاره ای گله ای پدید آورده اند. بخش بزرگی از ساختمان مسجد، گنبدخانه و ایوان آن در چند دهه کنونی، به کلی بازسازی شده و دوباره از بتن ساخته شده است. نماهای آن همانند دیگر ساختمانهای همزمان، با گونه های گره سازی درهم و ساده آمود شده است. از دیگر بناهایی که به استاد قوام الدین شیرازی نسبت داده شده است آرامگاه گوهرشاد هرات است ساختمان گنبد این بنا سه پوسته است.
مسجد جامع یزد
از مساجد تک ایوانی و دارای گنبد دوپوسته پیوسته است و زیباترین بخش این بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن نام برد. نمای ایوان بلند با مجموعه ای از تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی پوشانده شده است.
مسجد جامع ورامین
تهرنگ مسجد جامع ورامین میانسرای چهار ایوانی است نیارش ساختمان دقیق است و آمودهای پایداری دارد. گنبد آن دو پوسته بوده که خود آن ریخته و آهیانه مانده است که گنبد ناری است. شبستان آن با تاق های آهنگ و چهار بخش پوشیده شده است. در ایوان جلوی گنبد خانه،گونه ای ترمبه پتکانه بسیار زیبا کار شده است.
