همه چیز درباره باغ سازی ژاپنی: طبیعت در اندیشه ژاپنی، واقعیتی خشن و خصمانه نیست بلکه جلوه های از پروردگار است. خصوصیات زودگذر طبیعت، موضوع ادبیات و مضامین شعرها قرار گرفتند و توصیفات نمایشی از ویژگی های منظر ایده آل شامل سواحل صخره های وحشی یا کوهستان های ژرف، در تصورات عمومی جای گرفت. طراحی باغ ها از این مفاهیم الهام می گرفت. هنر باغ سازی در چین و کره پدید آمده است و آن را مهاجران کره ای در زمانی که دین بودا به ژاپن رسید به این کشور معرفی کردند.
طراحان باغ و باغبانان در ابتدا کاهنان بودایی بودند، به مرور زمان این هنر به شاعران، نقاشان، استادان ذن و سرانجام به باغبان های متخصص واگذار شد. قدمت اولین طراحی های باغ سازی ژاپنی به ۱۰۰۰ سال پیش برمی گردد. یعنی دوره ی هئیان (Heian) (794- 1192) و در دوره های بعدی به ویژه موروماچی (Muromachi) (1573- 1336).
بر اساس طبیعت ظریف و دقیق ژاپنی ها، گرایش سمبلیک به گیاهان و بعلاوه خصوصیات طبیعی محیط زیست موجب پیدایش سبک و روش خاصی برای باغ های ژاپنی شد. در طرح های ژاپنی به جای آنکه از تعداد زیادی گل و گیاه استفاده شود سعی بر این است که بین عوامل طبیعی که نقش سمبلیک دارند، ارتباط عاطفی برقرار شوند و هر قسمتی از باغ نمایان گر گوشه ایی از طبیعت باشد.
اثر گذارترین عوامل در طراحی باغ سازی ژاپنی
شینتو
در دوران قبل از پذیرش آیین بودا، اعتقادات آیین شینتو که یک مذهب روح گرایانه است بسیار متداول بود. طبق آیین شینتو ژاپن سرزمین مقدس و الهی است، جاییکه فرزندان خورشید از آسمان به زمین آمدند. امپراطور ژاپنی‌ها جانشین خداوند بر زمین می‌باشد و همچنین رهبر مذهبی آیین شینتو به حساب می‌آید.
بعد از جنگ جهانی دوم مذهب شینتو از سیاست جدا شد. شینتو (طریق و راه خدایان) اعتقاد بومی مردم ژاپن است و قدمتی به اندازه قدمت کشور ژاپن دارد. این آیین در کنار آیین بودایی مذهب اکثریت مردم ژاپن می‌باشد. الهه خورشید (آمتراسو) مهمترین خدای مذهب شینتو می‌باشد. برخلاف مذاهب تک خدایی و یکتاپرستی، هیچ جوهر مطلقی در آیین شینتو وجود ندارد و اصلا هیچگونه امر مطلقی وجود ندارد.
تائوییسم
فلسفه دائویی/تائوییسم (Taoism) که لائوتزه (فیلسوف چینی) بنیانگذار آن بود، اکنون ۲۵۰۰ ساله است. واژه دائو در اصل به معنای “راه یا طریقت” است، طریقتی که سعی دارد سالک را به شناختی از خود و طبیعت و نظام طبیعی نزدیک نماید و از این طریق به اشراق راه یابد. لائوتزه تاکید دارد یر رهایی ذهن انسان از تمام متعلقات و ایجاد خلا ذهنی تا توسط آن روح انسان آزاد گردد. طبق این راه، انسان باید به سادگی و گوشه گیری و غرق شدن در طبیعت بپردازد که این موضوع در شکل گیری باغ سازی ژاپنی به وضوح قابل لمس است.
بودیسم
بودیسم در قرن ششم قبل از میلاد از هند نشات گرفت. این آیین شامل تعالیم بودا «گوتاماسیذارتا» می‌باشد. از شاخه‌های اصلی آیین بودا «ماهایانا» می‌باشد که به ژاپن راه یافت. آیین بودا از طریق کره به صورت هدیه‌ای دوستانه از سلسله شاهی «کودارا» در قرن ششم قبل از میلاد وارد ژاپن شد.
هنگامی که آیین بودا توسط اشراف و نجیب‌زادگان حاکم به عنوان مذهب جدید سرزمین ژاپن پذیرفته شد، ابتدا در میان مردم عادی به خاطر متون و نظریات پیچیده آن رواج نیافت. همچنین برخی تضادهای ابتدایی و اولیه با مذهب شینتو (مذهب بومی ژاپن) وجود داشت، اما دو مذهب به زودی توانستند به گونه‌ای هماهنگ با یکدیگر سازگاری پیدا کنند و حتی یکدیگر را تکمیل کنند.
ذن
طریقت بودایی ذن (Zen) نیز از مهم ترین عوامل اثر گذار در باغ سازی ژاپنی بود. ذن شکلی از آیین بودایی مهایانه است. واژه چان که به ژاپنی ذن گفته میشود، به معنای “نگرش” و “درون نگری” است و در اصل واژهای است برای شهود لحظه‌ای حقیقت. در طریقتِ ذن تجربه بیداری را ساتوری گویند. ساتوری حالتی است که در آن فرد معنای وجود خاص خودش را کشف می‌کند، چرا که از منیت‌های خود تهی شده و به حالتی از فقر و خلاء دست یافته است و خود را عاشقانه با تمامی عالم هستی تطبیق می‌دهد.
المان های مخصوص در طراحی باغ ژاپنی
گفتیم گه باغسازی ژاپنی بر مبنای استفاده از المان ها و عناصر موجود در طبیعت است. بنابراین در آن از پدیده هایی طبیعی استفاده می شود که به شیوه ای هنرمندانه و با یک نظم درونی، کنار هم اجرا می شوند، از جمله:
سنگ ها
سنگ ها به شکل های مختلفی مانند سنگ های بلند، گرد و صاف، مسطح، نامنظم و سنگ های کوتاه و…، هر یک به منظور خاصی در باغسازی ژاپنی به کار می روند. سنگریزه های تزئینی و زیبا هم کاربرد زیادی برای کفسازی در باغ دارند. اما سبکی خاص از باغ ژاپنی به نام “باغ ذن یا باغ خشک ژاپنی” وجود دارد که در آن، سنگ ها و سنگریزه ها بیشترین استفاده را دارند و یک نمای سنگریزه ای کامل را ایجاد می کنند.
آب و آبنما
کاربرد آب و آبنما هم در اصول طراحی باغ ژاپنی بسیار مشهود و متنوع است زیرا آب یکی از عناصر اصلی طبیعت است و در طراحی باغ ژاپنی به صورت های مختلفی مانند جوی آب، رودخانه، برکه، آبگیر، آبشار و…. به کار می رود.
گل ها و گیاهان
اصول طراحی باغ ژاپنی در خصوص گل ها و گیاهانی که در آن کاشته می شود، بسیار همه جانبه است. از گیاهان مرتفع تا درختچه ها و گل های فصلی و همین طور کفپوش گیاهی باغ که یک طراحی چند لایه در آن می آفریند. درختچه ها معمولا هرس نمی شوند و به فرم آزاد در باغ رها می شوند. محبوب ترین گل ها و درختان عبارتند از:
درختان خزان پذیر مانند: چنیگو، توس، زیتون تلخ، شاه بلوط، خرمالو، صنوبر
درختان دائمی برگ پهن: انجیر، توت، کوکازا، ماگنویی سبز
سوزنی برگان، کاج ها و سروها: سرخدار، کاج، سرو شیراز، سرو نقره‌ای، کامپس پاریس، لاوسون، نونل، آبیس
درختان گلدار: ماگنولیا بنفش، گوجه گل، هلو گل، درخت پر، پیروکانتا، زالزالک
درختچه ها: آزالیا، تمشک زینتی، کنتی استر، برگ بو، توت مجنون، ژونی پروس خزنده
فانوس و پاگودا
فانوس ها با شکل های مختلف و نمایی سنگی، برای نورپردازی باغ و روشن کردن آن به کار می روند. این فانوس ها در کنار برکه ها و آبگیرها و همین طور در معابر قرار داده می شوند تا روشنایی آن را تامین کنند. پاگودا، همان فانوس های چند طبقه هستند که در اتفاعات کار گذاشته می شوند تا منطقه وسیع تری را روشن کنند.
پل ها
حتما شما هم در باغ های مختلف و یا تصاویر باغ ها، پل های چوبی و رنگی را مشاهده کرده اید که به چه زیبایی، دو طرف یک رودخانه را به یکدیگر متصل می کنند. یکی دیگر از ویژگی ها و اصول طراحی باغ ژاپنی این است که گاهی اوقات پل ها، به شکل سنگی و سیمانی نیز ساخته می شود.
مهمترین اصول طراحی باغ ژاپنی
- ترکیب عناصر جامد با عناصر زنده طبیعت با یکدیگر
- استفاده از رنگ های زیاد
- ساخت نمای ویژه ای از طبیعت مانند نمای کوهستان، برکه، اقیانوس، جنگل و….
برخی از نکات ممتاز باغ سازی ژاپنی
- ترکیب آبنماها با خشکی
- تمرکز در جزئیات و ریزکاری ها
- اعوجاج مسیرها
- استفاده از ساختمان های شاخص در زمین مثل کوشک ها
- استقرار دادن مکان های منظرهای در داخل طرح کلی باغ
- بکار بردن باغ برای عملکردهای متعدد
- گوناگونی در چشم اندازهای طبیعی
- توانایی تحریک و تهیج
مزایا و معایب طراحی باغ ژاپنی
مزایای باغ ژاپنی:
- تنوع چشمگیر در انتخاب المان ها و رنگ ها
- حس سرزندگی فوق العاده
- استفاده از عناصر بی جان مانند سنگ و شن
- کاهش مصرف آب
- امکان طراحی آن در محیط های کوچک حتی در حد یک حیاط
معایب باغ ژاپنی:
- عناصر سنگی در آن زیاد هستند.
- ساخت آن به مهارت زیادی نیاز دارد تا دچار به هم ریختگی و بی نظمی نشود.
- ایجاد تبادل بین عناصر آن سخت است.
