ساده گرایی یا مینیمالیسم در معماری یک مکتب هنری است که اساس آثار و بیان خود را بر پایه سادگی بیان و روش های ساده و خالی از پیچیدگی معمول فلسفی و یا شبه فلسفی بنیان گذاشته است. سادگی موضوعات و بیان آنها به فرم خاص مثل اشکال هندسی مشخصه ی این سبک است. و مینیمالیسم در معماری را عموما جنبشی در مخالف با اکسپرسیونیسم انتزاعی می دانند، جنبشی که بر هنر دهه ۵۰ حکم فرما بود.
مینیمالیست ها در فشردگی و ایجاز تا آنجا پیش می روند که فقط عناصر ضروری اثر، آن هم در کمترین و کوتاه ترین شکل، باقی بماند. به همین دلیل کم حجمی از برجسته ترین ویژگیهای این آثار است. سعدی در تقابل با حکایت های طولانی همچون شاهنامه فردوسی، داراب نامه و سمک عیار در ادب کلاسیک فارسی ، ضرورت موجز نویسی را به شایستگی درک کرده و بر آن اصرار داشته است مانند: «پیرمردی را گفتند: چرا زن نکنی ؟ گفت با پیرزنانم عیشی نباشد. گفتند: جوانی بخواه، چو مکنت داری، گفت: مرا که پیرم با پیرزنان الفت نیست، پس او را که جوان باشد با من که پیرم دوستی صورت نبندد؟»هنر مینیمال و هنر پاپ دو جریان تقریبا همزمان – نقش موثری در پایان یافتن هنر مدرن و شکل گیری هنر امروز ایفا کرد. مینیمالیسم جنبشی است که با مبنای فکری و فلسفی آغاز شد و متاثر از فلسفه ی پدیدار شناسی به رابطه ی میان انسان، فضا و حجم توجه بسیار نشان داد . هنر مینیمال با گسستن از فرمالیسم گرینبرگ که از موثرترین نظریه پردازان هنر مدرن است تاکید هنر را از نقاشی به مجسمه سازی و فضای واقعی منتقل کرد و نیز با ترکیب تکنیک های گوناگون در جهت از بین بردن مرز میان نقاشی و مجسمه سازی، خلق هنرهای چند رسان های را موجب شد. به کارگیری ابزار نوریدر آثار دن فلاون از پایه گذاران مینیمالیسم در معماری، یاد آور ایده مارسل دوشان در آفرینش ساخت گزیده هاست. مینیمالیسم که از درون نقاشی انتزاعی سر برآورد، در همان زمان مخالفان بسیاری داشت. ایشان هنر مینیمال را به دلیل تاکید آن بر نقش مخاطب، شی هنری و فضا، نمایشی و تئاتر گونه خواندند و آن را نفی هنر دانستند. آنها با استفاده ی هنرمندان مینیمالیست از تولیدات صنعتی در خلق اثر هنری مخالف بودند. اما برخی دیگر که موافقان این هنر به شمار می آیند ، هنر ده ی شصت را از ایرانی می داند که به هر مفهومی چیدمان در محیطی و چند رسانه ای منجر میآیند، هنر دهه ی شصت را آغاز تغییراتی می دانند که به هنر مفهومی، چیدمان، هنر محیطی و چند رسانه ای منجر می شود.
تعریف مینیمالیسم در معماری
مینیمالیسم سبک و سیاقی است که در گذر از مدرنیسم به پست مدرنیسم نقش اساسی داشت ولی به میزانی که شایسته اش بود به آن توجه نشده است. این نقش بیشتر خود را در آینده «هنر فلسفه و هنر/ نظریه» نشان می دهد. مینیمال در هنر نقاشی ظهور کرد،در هنر مجسمه سازی رشد کرد و در سایر هنرها خود را نشان داد. مینیمالیسم ناظر بر یک چرخش موضوعی بسیار مهم است. این جنبش آخرین جریان عمده مدرنیته است و همه آنچه که بعد از آن آمده است امروز در قالب پست مدرنیسم توصیف می کنیم. و در نهایت می توان گفت هنر مینیمالیسم یا کمینه گرایی جنبشی است که به سمت کاستن پیش می رود. این کاستن می تواند در هر عنصری خود را نشان دهد مانند عناصر بصری، صوتی، ادبی و … هنرمندان کمینه گرا معتقدند که در هر هنری می باید کمترین ابزار به کار رودواثر هنری را با کمترین خطوط و در کمترین زمان انتقال داد.
تاریخچه و هنر مینیمالیسم در معماری
ساده گرایی در هنر مینیمال را می توان زاییده هنرمندان روس دوره پس از انقلاب اکتبر روسیه دانست که فرمالیسم و ساختارگرا بودند و به خلاصه نمایی و اشکال هندسی گرایش داشتند. مانند مالویچ با اثر «سفید روی سفیدش» تجربیات هنرمندان روسیه در دهه ۱۹۵۰ و ۶۰ بر هنرمندان اروپا و آمریکا مانند مجموعه تابلوهای تماما سفید رابرت راشنبرگ جوان و کارهای تک رنگ ایو کلین، و سری آکروم پیرو مانتزونی اثر گذاشت و به نوع دیگری بر کارهای میناکاری روی مس رابرت ریمن و آثار اگنس مارتین که ترکیب شیارهای نامحسوس روی زمینه تک رنگ بود، تاثیر گذاشت. این رویکرد پس از جنگ جهانی دوم، در هنر غرب به وجود آمد و بیشتر از سوی هنرمندان هنرهای تجسمی آمریکایی در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی، گسترش پیدا کرد. و به سرعت به یک جنبش هنری تازه تبدیل شد که بیشتر با خلق آثار سه بعدی (به جای دو بعدی) همراه بود. جریان اصلی جنبش ساده گرای آمریکایی را می توان در آثار تونی اسمیت، دانالد جاد، کارل آندره، دان فلاوین، رابرت موریس، سول لوویت، جان مک کراکن دانست. ساده گرایان بر این باورند که با زدودن حضور فریبنده ترکیب بندی و کاربرد موارد ساده و اغلب صنعتی که به شکلی هندسی و بسیار ساده شده قرار گرفته باشند، می توان به کیفیت ناب رنگ، فرم، فضا و ماده دست یافت. آثار هنرمندان ساده گرا گاه کاملا تصادفی پدید می آمد و گاه زاده شکل های هندسی ساده و مکرر بود. ساده گرایی نمونه ای از ایجاز و سادگی را در خود دارد و بیانگر سخن رابرت براونینگ است:Less is more – کمتر بیشتر است (میر صادقی، ۱۳۷۷: ۱۸۹). این جمله که خود شالوده ی مدرنیسم است، به این مطلب اشاره می کند که مینیمالیسم در مدرنیسم ریشه دارد و اغلب به عنوان عکس العملی در برابر اکسپرسیونیسم انتزاعی تفسیر می شود که پلی به سمت پست مدرن می زند. این هنر را عموما جنبشی در مخالفت با اکسپرسیونیسم انتزاعی می دانند؛ جنبشی که بر هنر دهه ۵۰ حکمفرما بود .نقاشان سبک اکسپرسیونیسم انتزاعی می خواستند تجربیات احساسی خود را مستقیما از طریق روش هایی که در همان لحظه خلق اثر به ذهنشان می رسید مانند تکان های سریع و شدید قلمو یا قطره های از رنگ که بر بوم می چکاندند، ابراز کنند. این کار ضمیر ناخودآگاه نقاش را در اثر خلق شده سهیم می کرد. آنها به ناخودآگاه انسان اجازه می دادند که در خلق اثر شرکت کند و آن را مهم ترین انگیزه و قدرت می دانستند. در سوی دیگر طرفداران مینیمال آرت بیش از اینکه به احساسات شخصی و بیان آنها علاقه مند باشند، نگاهشان به یک روش منطقی و مفاهیم فیزیک عمومی مانند تصاعد های ریاضی و جاذبه بود. مینیمالیست ها خط های راست و طراحی های صنعتی بسیار استفاده می کردند و استفاده از هنرشان را برای محصولات تجاری ممنوع کرده بودند. شاید بتوان گفت که هنر مینیمال دو ویژگی عمده دارد، استفاده از قوانین فیزیک در خلق آثار و استفاده از استعاره ها و نشانه ها. با تکیه بر همین اصل آنها روی سطوح بسیار بزرگ کار خود را عرضه می کردند مینی مالیستها معتقدند با حذف حضور فریبنده ترکیب بندی و استفاده از موارد ساده و اغلب صنعتی که به شکلی هندسی و بسیار ساده شده قرار گرفته باشند، می توان به کیفیت ناب رنگ، فرم، فضا و ماده دست یافت.
طراحی مینیمال چیست؟
مینیمالیسم در معماری، یک شیوه طراحی است که از قرن ۲۰ ام میلادی شروع شده و تا به امروز ادامه دارد. شرکت های برجسته ای مانند اپل و طراحان گرافیک و بصری (visual) زیادی از آن پیروی می کنند. یک طرح مینیمال در واقع طرحی است که در آن فقط عناصر اصلی حفظ و استفاده می شوند. طراحی مینیمال، یکی از جنبش های قابل توجه، در طراحی قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم است. طراحی مینیمال، خیلی لوکس، پر زرق و برق و متداول نیست اما در بسیاری از رشته ها و زمینه های مختلف نفوذ کرده است، مخصوصا در زمینه های هنری. هر چیزی که به رابط کاربری (User Interface) ارتباط داشته باشد از طراحی سخت افزار، ماشین، فیلم ها، بازی ها، طراحی وب سایت گرفته تا طراحی بصری (Visual) و موارد دیگر، تحت تاثیر مینیمالیسم قرار گرفته اند. خیلی ها ممکن است معنی مینیمالیسم را نداند، اما در روز با آنها سر و کار داشته باشند. مثل استفاده از یک تلفن مدرن، بررسی یک وب سایت ساده و مرتب، استفاده از یک نرم افزار یا (application) جدید، یا هنگام ورق زدن یک بروشور یا یک مجله یا هنگام انتظار در یک اتاق نشیمن ساده که با یک میل راحتی براق تزئین شده است. دلیل اصلی اینکه چرا مینیمالیسم در رشته ها و زمینه های مختلف نفوذ کرده هنوز معلوم نیست اما خیلی ها آن را نفوذ هنر پاپیولار ( هنر توده ) یا (Pop Art) می نامند.زیرا مینیمالیسم بیشتر شبیه یک اصل است تا یک شیوه بصری . و تا زمانی که یک اصل باشد همه زمینه ها حتی طراحان معماری نمای ساختمان و طراحان صنعتی هم می توانند از آن استفاده و آن را توسعه دهند. کاری که در حال حاضر طراحان وب و طراحان بصرى ( visual ) در حال انجام آنند.
طراحان تاثیر گذار بر مینیمالیسم در معماری
افراد بسیاری وجود دارند که طراحی مینیمال انجام میدهند. اما در مینیمالیسم هم مانند هر حرکت یا جنبش دیگر، افرادی وجود دارند که به عنوان مهره های کلیدی در نظر گرفته می شوند که از بقیه با نفوذ تر و تاثیر گذار تر هستند . در طراحی مینیمال هم دو طراح با نام های باکمینستر فولر Buckininster Fuller و دایتر رمز Dieter Rams به عنوان دو مهره کلیدی و تاثیر گذار شناخته شده اند. فولر Fuller) ) یک طراح آمریکایی است که به علت طراحی نمای گنبدی شکل هندسی خود مشهور است. او در سال ۱۸۹۵ به دنیا آمد. میل به پیشرفت و آینده گرایی او را در طراحی این نمای گنبدی شکل مینیمال، در اواسط قرن بیستم، کمک بسیاری کرد. این بنا تا امروز پابرجاست و جزو نماهای مدرن در نظر گرفته می شود. برای طراحان نام دایتر رمزDieter Rarns) ) نام آشنایی است . رمز (Rans) یکی از طراحان صنعتی آلمانی است که در سال ۱۹۳۲ متولد شده و طراح ارشد شرکت Braun بود.شرکتی که در آن طراحی های جدیدی مانند ضبط صوت ها، رادیو ها، ماشین حساب ها و لوازم مصرفی دیگر طراحی و ساخته می شود. رمز Rains) ) در رابطه با مینیمالیسم در طراحی، می گوید: کمتر، اما بهتر.
ویژگی های سبک مینیمالیسم در معماری
- الف: مینیمالیسم در معماری سبک یا روشی است که مجذوب المان های مادی هنر می شود و از هر گونه اشاره به ذهنیت و بیان درونی هنرمند پرهیز می کند و نهایتا تجربه ای صادقانه و مستقیم در هنر را ضروری می داند. هنرمندان مینیمالیست به خلق آثار سه بعدی و اغلب با ابعاد بزرگ گرایش داشتند و با پرهیز آگاهانه از ایجاد عمق در تصویر، مرزهای مجسمه و نقاشی را مخدوش کردند. ایشان با تأکید بر شیئیت که از ویژگی های بارز مینیمالیسم است سعی در کشف توانائی های فضای واقعی داشتند. اصطلاح شیء که در مقاله ی اشیای خاص در سال ۱۹۶۵ توسط دونالد جاد استفاده شد به تدریج رواج پیدا کرد و به عنوان هنر مطرح شد. استفاده از اصول ساده ی ریاضی و تصاعد جبری در ترکیب بندی از مهم ترین ویژگی های این هنر است. اگون گوسن در سال ۱۹۶۶ نمایشگاهی از هنر مینیمالیستی را چنین تعریف کرد بدون نمادگرایی، بدون پیغام و بدون خودنمایی شخصی
- ب: هنرمندان مینیمالیست از تولیدات صنعتی و مونتاژ آنها در ترکیب و خلق آثار خود بهره می بردند؛ تولیداتی که تا آن زمان برای دنیای هنر ناشناخته بود و بدین ترتیب لمس یا دست شخصی را از بین بردند.
- ج: هنرمندان مینیمالیست اولین نسلی بودند که در دانشگاه های هنری آموزش دیده بودند و همزمان با آموزشهای عملی، مطالعاتی در زمینه ی فلسفه و تاریخ هنر نیز داشتند. ایشان خود در نقد این هنر به عنوان جنبشی با مبنای فلسفی سهم بسزایی داشتند و بر بحث هایی که موجبات هنر جدید را به وجود می آورد – به ویژه هنر مفهومی که از زبان به عنوان ابزار کار هنری استفاده می کرد – تاثیرگذار بودند. اهمیت چنین آثاری تا به امروز نیز مشاهده می شود زیرا استفاده از مواد سبک و غیر سنتی در کار بسیاری از هنرمندان چند رسانه ای پس از دهه ی شصت نیز ادامه یافته است. هنرمندان مینیمالیست پایه و یا هر آنچه موجب فاصله با بیننده در فضا می شود حذف کردند و با چیدمان فرمهای ساده و شبیه به هم به متغیرهای نور، حرکت، جسم انسان و فضا توجه کردند در حقیقت هنر مینیمال دیدگاه سنتی مجسمه سازی و نقاشی را به عنوان یک مفهوم از پیش تعریف شده و محدود مورد پرسش و نقد قرار می داد.
ویژگی طراحی مینیمالیست
- سادگی
- خالی از پیچیدگی معمول فلسفی و یا شبه فلسفی
- ترکیب بندی های نامتقارن
- زاییده هنرمندان روس دوره پس از انقلاب اکتبر روسیه دانست که ساختارگرا بودند و به خلاصه نمایی و اشکال هندسی گرایش داشتند
- کیفیت ناب رنگ، فرم، فضا و ماده
- ترکیب و تلفیقی از سادگی و مدرن بودن در دکوراسیون با حفظ نظم
- هیچ چیزی بیش از حد و زیادی نیست
- بدون زمینه ای گزاف و مجلل
- اشکال هندسی مثل مربع، مستطیل و دایره
- سطوح و ظواهر همه چیز صاف و ساده، بدون جزئیات و بی آلایش است.
- استفاده بهینه از فضا با حفظ نظم و تعادل
- خط مشخص چیدمان
- فرمهای اصلی هندسی، عناصر عاری از تزیینات، استفاده از ساده ترین متریال و تکرار سازه ها
- حرکت نور طبیعی در ساختمان های مینیمالیستی فضاها…. ساده و تمیز
رنگ در سبک مینیمالیست
- خیلی تیره و خسته کننده یا روشن باشند
- رنگ های درخشان و نمایشی
- سفید میزبان ترکیب
- سیاه، سفید و خاکستری
