فرهنگ و هنر کشور چین به خاطر قدمت زیاد این سرزمین، بسیار غنی و چشم‌گیر است. طراحی و معماری چین از جمله مظاهر هنر آنجاست که نه تنها رشد و تحول فراوانی داشته بلکه بر معماری دیگر کشورها نیز اثرگذار بوده است.
چینی‌ها در هر دوره‌ای از تاریخ خود سبک منحصر به فردی برای ساخت و ساز به وجود آورده‌اند. از قدیمی‌ترین امپراتوری‌ها تا دوران کنونی، همواره معماری چینی ویژگی‌های خاص خودش را داشته است. ساخت دیوار چین و تمام قلعه‌ها و باروهایی که اطراف آن تعبیه شده‌اند، یکی از بارزترین مصادیق معماری آنجاست که اتفاقا بسیار باشکوه و زیبا کار شده است.
بناهای مختلف در طراحی و معماری چین
همانطور که در قدیمی‌ترین سرزمین‌های جهان، مانند مصر، بین‌النهرین، یونان، ایران و روم، بناهای مختلفی به جا مانده، از بناهای باستانی چین هم مواردی کشف و مرمت شده و براساس آن‌ها اطلاعات خوبی در این باره منتشر شده است.
معماری چین شامل ساخت بناهای مختلفی می‌شود،که از جمله آن‌ها: معابد، قصرها، پاگودا، خانه‌ها، آرامگاه‌ها، دیرها و معابد صخره‌ای هستند. ضمن اینکه باید اشاره کنیم ساخت معابد جزء تخصص معماران چینی بوده و انواع مختلفی هم دارد. معابد کنفوسیوسی، معابد لائوتسه، معابد بودایی و بسیاری از معابد دیگر که هر کدام ویژگی‌ها و شمایل و مصالح ویژه خودشان را داشته‌اند.
از دیرباز طراحی و معماری چینی را به دو سبک شمالی و سبک جنوبی تقسیم می‌کرده‌اند هر کدام از آن‌ها نیز تفاوت‌های فرمی بارزی با یکدیگر داشته‌اند. برای مثال، در سبک شمالی شیب بام‌ها نرم است و بیننده را به یاد چادرهای عشایر می‌اندازد. به این سبک کاخی هم گفته می‌شود. ضمن اینکه استفاده از تزئین‌آلات مانند مجسمه کاربرد زیادی در آن نداشته و سادگی و شکوه آن‌ها برای ساخت کاخ‌های پادشاهان مناسب بوده است.
اما در سبک جنوبی شیب بام‌ها کاملا تند کار می‌شده و گوشه‌های تیزی که در سقف‌ها به وجود می‌آمده را حتما در بسیاری از تصاویر مربوط به دوران چین باستان دیده‌اید. برعکس سبک شمالی، استفاده از تزئینات در این متد رایج بوده و از مجسمه‌های خدایان، جانوران اساطیری و شمایل مذهبی بهره می‌برده‌اند. در کل این سبک بسیار شلوغ و تجملاتی است و استفاده از ستون‌های زیبا در چنین بناهایی نیز متداول بوده است.
کافی است به ساختمان‌ها و بناهای قدیمی شهر شانگهای نگاه کنید تا سبک جنوبی را به خوبی متوجه شوید. بناهایی که عاری از هرگونه سادگی هستند و در هر بخش و قسمتی از آن‌ها، پیچیدگی‌های فراوانی به چشم می‌خورد. اما از نمونه‌های سبک شمالی، بناهای به جا مانده در شهر ممنوعه، واقع در شهر پکن می‌باشند که متعلق به دوران امپراتوری مینگ هستند.
حال که با دو سبک کلی در طراحی و معماری چین آشنا شدید، می‌خواهیم بناهای مختلف این سرزمین را بررسی نماییم.
طراحی و معماری خانه‌های چینی
خانه مفهومی است که در هر فرهنگی و هنری از تقدس و اهمیت فراوانی برخوردار است. تمامی جوامع چه در دوران باستان و چه در دوران مدرن، تمرکز فراوانی را خرج طراحی خانه‌هایشان می‌کنند. در واقع با بررسی نحوه معماری خانه‌ها متوجه نوع سلیقه و طرز فکر هر جامعه‌ای می‌شویم.
خانه‌های چینی هم به خوبی بازتاب‌دهنده اندیشه و روحیه چینی‌ها هستند. چینی‌ها در دوران کهن داخل گودال‌هایی زندگی می‌کرده‌اند که درپوش آن‌ها را با شاخ و برگ درختان می‌ساخته‌اند. رفته رفته با پیشرفت معماری چین و توسعه مصالح ساخت و ساز در این کشور، خانه‌سازی مفهوم پیشرفته‌تری به خود گرفت.
در دوران امپراتوری هان، ساخت خانه‌های گلی رواج یافت. جالب اینجاست که مردمان چین باستان نیز همانند ایرانیان به محافظت از داخل خانه در برابر افراد خارج از خانه توجه بسیاری داشته‌اند. البته دلیل توجه ایرانی‌ها به این مساله، حفظ حریم شخصی بوده و دلیل اهمیت قائل شدن چینی‌ها برای محافظت از داخل خانه، ممانعت کردن از ورود ارواح بوده است.
برای این کار، دیواری را به نام دیوار ارواح در مقابل در ورودی برپا می‌کرده‌اند تا ارواح نتوانند وارد خانه شوند. اما به جز این دیوار، خانه‌های گلی ویژگی‌های دیگری هم داشته‌اند که اتفاقا بسیاری از آن‌ها را می‌توان در ساختمان‌های فعلی هم مشاهده کرد.
برای مثال ساخت تالارهای چهارگوشه زیر سقف نوک تیز، استفاده از ستون‌های چوبی در داخل برای تحمل سقف، دیوارهایی که نقشی در تحمل بار سقف ندارند و صرفا برای جدا کردن اتاق‌ها از یکدیگر تعبیه می‌شوند، توجه ویژه به نمای ساختمان و تعبیه تزئینات بسیار در نمای خارجی، استفاده از آجر و کاشی در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف از جمله ویژگی‌های معماری چین به حساب می‌آیند.
طراحی و معماری معابد چینی
بعد از خانه‌سازی، ساخت معبد برای چینیان باستان اهمیت بسیاری داشته و این مساله، ریشه در عقاید و باورهای مذهبی آنان دارد.
نکته حائز اهمیتی که در این میان وجود دارد، تنوع مذهبی در کشور چین است. در طول تاریخ چند هزار ساله این سرزمین، ادیان و مذاهب فراوانی در آن پدیدار شده‌اند و به همین خاطر هم معماری معابد چینی تنوع شگفت‌انگیزی دارد. در میان معابد چینی این 2 مورد مشهورتر هستند.
معابد بودایی: طراحی این معابد شباهت مختصری به معماری خانه‌های چینی دارد. با این تفاوت که مسیرهای منتهی به آن‌ها بسیار پر پیچ و خم بوده که این ویژگی دلایل خاصی دارد و به باورهای مذهبی بوداییان مربوط می‌شود. تفاوت بعدی، وجود مجسمه‌های عجیب و غریبی است که یا برای پرستش و یا برای دفع شیاطین به کار می‌رفته‌اند.
در ساخت معابد بودایی از مصالحی مانند چوب و سنگ بهره می‌برده‌اند و سقف‌های شیروانی آن‌ها را با سفال یا چوب می‌ساخته‌اند، رنگ قرمز در این معابد رنگ اصلی به شمار می‌رفته و همچنین بر روی سقف‌هایشان نیز مجسمه‌ای شبیه کشتی می‌ساخته‌اند که جنبه نمادین داشته است.
اما برای ساخت معابد کنفوسیوسی طاق‌سازی را با دقت و وسواس فراوان انجام می‌داده‌اند. همین طاق‌های فوق‌العاده و کنده‌کاری‌های بی‌نظیر باعث شده تا این معابد زیبایی بکری داشته باشند. طراحی و معماری معابد کنفوسیوسی براساس تم فلسفی ویژه‌ای انجام می‌شده که آموزه‌های کنفوسیوس معرف آن بوده است. ساخت ستون به شکل اژدها یا سیمرغ ویژگی دیگری است که حس و حال جذابی به چنین معابدی می‌دهد.
طراحی و معماری پاگودا در چین
اگر جزء کسانی باشید که فیلم‌های مربوط به دوران چین باستان را با علاقه دنبال می‌کنند، حتما بناهای مرتفع و چتری شکل توجه شما را به خود جلب کرده‌اند. اگر برای شما هم این سوال پیش آمده که نام این بناها چیست؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که به آن‌ها پاگودا گفته می‌شود.
قبل از هر چیز باید بدانید که بدون استثنا این بناهای مرتفع دارای تعداد طبقات فرد هستند. چرا که اعداد زوج برای چینیان نحس محسوب می‌شود و تعداد طبقات نیز نمی‌تواند زوج انتخاب شود. داخل پاگودا، راه پله‌های مدوری تعبیه می‌شده تا افراد را به طبقات فوقانی برساند. در هر طبقه یا چتر نیز یک ایوان گرداگرد آن طبقه ساخته می‌شده است.
پاگوداها در چین کاربردهای مختلفی داشته‌اند. از اجرای مراسم مذهبی گرفته تا برگزاری جلسات سیاسی و نظامی در این بناهای زیبا و دوست‌داشتنی انجام می‌شده است. حتی در برخی موارد انجام پیش‌بینی‌های هواشناسی و همچنین، طالع‌بینی هم در آن‌ها رواج داشته است.
در واقع می‌توان گفت که پاگودا نماد معماری چین محسوب می‌شود و این قضیه به خوبی نمایانگر ارزش و اهمیت آن نزد چینیان است. بناهایی که ارتفاع‌شان گاه تا 90 متر هم می‌رسیده و بی‌شباهت به استوپای هندی نیست.
قصر و کاخ در معماری چینی
بعد از بررسی خانه‌ها، معابد و پاگودا که هر 3 مورد جزء عناصر اساسی و جدایی‌ناپذیر طراحی و معماری چین هستند نوبت به معرفی کاخ‌ها و قصرهای چینی می‌رسد.
یکی از اصلی‌ترین دلایل رواج ساخت کاخ و قصر در امپراتوری‌های مختلف سرزمین چین، نشان دادن قدرت و عظمت پادشاهان و اثبات برتری خود نسبت به دیگران بوده است. پادشاهان و حاکمان چینی اوقات طولانی را در این بناها می‌گذرانده‌اند و به همین دلیل نیز، وجود آجرهای زر اندود یا سنگفرش بودن داخل آن‌ها خیلی عجیب نیست.
تجمل و شکوه، دو ویژگی اجتناب‌ناپذیر این بناها بوده است و هر امپراتوری که این دو ویژگی را به شکل بارزتری به رخ دیگران کشیده نامش در تاریخ معماری چین ماندگارتر شده است.
گنبدهای بزرگ، سقف شیروانی پوشیده از آجرها و کاشی‌های طلایی، طراحی نقاشی‌های دیواری چشم‌گیر، حکاکی‌های ظریف بر روی سقف یا دیوارها، ستون‌های ساخته شده از سنگ مرمر و … خصوصیات عمده‌ای هستند که در بیشتر قصرها و کاخ‌های چینی دیده می‌شوند.
در این بناها به جز زندگی روزمره و خوش‌گذرانی‌های همیشگی پادشاهان، کارهای دیگری هم انجام می‌شده است. برگزاری جلسات سیاسی، ملاقات با مهمانان خارجی، برگزاری جشن‌های ملی و آیین‌های مخصوص پادشاهان مثل تاج‌گذاری، از جمله این امور بوده‌اند. به خاطر برگزاری چنین مراسم‌های خاصی، تزئینات فوق‌العاده‌ای هم در آن‌ها به جا مانده است. مجسمه‌ها، دیوارنگاره‌ها، کتبیه‌ها، ظروف سفالی، ابزار‌آلات فلزی بخشی از آثار تزئینی هستند که در این کاخ‌ها و قصرهای چینی گنجانده می‌شده‌اند.
شکوه و ابهت این ساختمان‌های سلطنتی به خوبی نمایانگر روح طراحی و معماری کشور چین است. در معماری چینی استفاده از ریزه‌کاری‌ها، دقت به جزئیات و استفاده از تزئینات فراوان و پیچیده همواره رعایت می‌شود و در بناهای مدرن این سرزمین هم این خصوصیات همچنان پررنگ هستند.
