معماری آرت دکو

آرت دکو بین سال ۱۹۲۵ تا ۱۹۴۰ میلادی در سطح بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت اما چندین سال قبل از آن در فرانسه آغاز شده بود. آرت دکو از سبک‌های مختلفی همچون مدرنیسم، نئوکلاسیک، کوبیسم و… الهام می‌گرفت و در آمریکا به شکوفایی رسید.

آرت دکو (Art Deco) یا همان «هنر تزئینی»، جریان هنری خلاقانه اما کوتاهی بود که سبک معماری بیشتر شهرهای آمریکایی را تحت تأثیر قرار داد. همچنین توانست در زمینه‌های دیگر از جمله مد و فشن، هنر، جواهرات، مبلمان و لوازم خانه و حتی در طراحی هواپیما، قطار و ماشین‌هایی همچون (استودبِیکر کامندر) Studebaker Commander نیز وارد شود. آرت دکو از سال ۱۹۲۵ میلادی رواج پیدا کرد و تا سال ۱۹۴۰ ادامه یافت. طی این دوران، هنرمندان آمریکایی به شدت از آن استقبال کرده و آن را سبکی می‌دانستند که تغییر جدیدی نسبت به سبک‌های احیایی قبل از خود به حساب می‌آمد.

آرت دکو قبل از جنگ جهانی اول و در فرانسه آغاز شد؛ اما بعد از جنگ جهانی اول و در دوره‌ای مورد توجه قرار گرفت که عصر سختی و گرفتاری برای بسیاری از مردم و دوران موفقیت برای عده‌ای معدود به شمار می‌رفت. به همین دلیل معمولاً تاریخ شروع آن را حدود سال 1920 میلادی می‌دانند. این سبک در تلاش بود تا ظاهری یکپارچه داشته باشد و تصویری از استقامت و امید به آینده را به نمایش بگذارد. همچنین در عین حال که اشاره‌هایی به تمدن‌های گذشته داشت، از تکنولوژی‌های جدید عصر خود نیز کمک می‌گرفت. این سبک بعد از برگزاری نمایشگاه هنرهای تزئینی سال ۱۹۲۵ در پاریس، به مرور زمان به هالیوود نیز راه پیدا کرد و به سرعت در سطح جهانی به شهرت رسید. آرت دکو پس از جنگ جهانی دوم، دیگر شهرت قبل را نداشت اما به طور کامل به فراموشی سپرده نشد. این سبک تقریباً بر روی تمامی ابعاد زندگی مردم آن دوره و طراحی‌های آینده تأثیر داشت و می‌توان گفت که نسل جدیدی را شکل داد. پس از انتشار کتابی از بِویس هیلیِر (Bevis Hillier)، این سبک دوباره در سال ۱۹۶۰ میلادی محبوبیت پیدا کرد. بسیاری از ساختمان‌ها و آسمان‌خراش‌های این سبک هنوز هم سرپا مانده و طرفداران مخصوص به خود را دارند.

مبداء آرت دکو

آرت دکو ابتدا در اروپا و در مناطقی مانند شهر پاریس به وجود آمد که آن‌ها را با نقششان در پیشرفت طراحی و دیزاین می‌شناختند. مسابقه‌ای در سال ۱۹۲۲ میلادی برگزار شد تا بهترین طرح را برای ساخت اداره‌ی مرکزی جدید روزنامه‌ی شیکاگو تریبون (Chicago Tribune) انتخاب کنند. معمار اهل کشور فنلاند به نام الییِل سارینن (Eliel Saarinen)، طرحی با ویژگی‌های معماری آرت دکو را در این مسابقه ارائه داد. طرح سارینن نتوانست مقام اول را به دست بیاورد اما تأثیر مهمی در تاریخ برجای گذاشت؛ زیرا معماران آمریکایی از این طریق با سبک آرت دکو آشنا شدند. برنده‌ی این مسابقه، معمار آمریکایی به نام ریموند هود (Raymond Hood) بود که از طرح نئوگوتیک او برای ساخت «برج تریبون» استفاده کردند. ریموند هود از طرح‌های آرت دکوی سارینن تأثیر پذیرفت و حتی از ویژگی‌های آن برای تکمیل طرح بعدی خود، یعنی پروژه‌ی ساختمان رادیاتور آمریکایی (American Radiator Building) در سال ۱۹۲۴ میلادی کمک گرفت. ساختمان رادیاتور، تلفیقی از سبک گوتیک و آرت دکو است و اولین آسمان‌خراش آمریکا به حساب می‌آید که از ویژگی‌های معماری آرت دکو در آن استفاده شده است.

نام آرت دکو

نام این سبک، کوتاه شده‎ی آرت دکوراتیو (Arts Décoratifs) است و از «نمایشگاه بین‌المللی هنرهای تزئینی و صنعتی مدرن» گرفته شده که آن را در سال ۱۹۲۵ میلادی در پاریس برگزار کردند. سبک‌های طراحی و تئوری‌های مختلفی از سراسر دنیا در این مکان به نمایش گذاشته شد. آمریکا به معماران خود اجازه‌ی شرکت در این نمایشگاه را نداد؛ اما افرادی که در آن شرکت کردند، به شدت از سبک آرت دکو الهام گرفتند و شعله‌ی خلاقیت معماران آمریکایی به این شکل روشن شد. البته لازم به ذکر است که نام آرت دکو را در سال ۱۹۶۰ برای اشاره به این سبک ابداع کردند.

ویژگی های معماری هنر تزئینی

آرت دکو ویژگی‌های منحصر به فردی داشت که آن را از سایر سبک‌ها متمایز می‌کرد. البته ممکن است ویژگی‌های ساختمان‌های آرت دکو با یکدیگر تفاوت داشته باشند اما به طور کلی موارد زیر از جمله ویژگی‌های رایج آن‌ها به حساب می‌آید:

• شکل‌های هندسی
• استفاده از خطوط زیگزاگ
• نقاشی‌های دیواری
• مجسمه و نقش برجسته
• فلزکاری
• درون مایه‌های اساطیری
• ملی‌گرایی
• شمایل‌نگاری

رنگ‌های استفاده شده در نمای بیرونی یا داخلی ساختمان‌های آرت دکو، محدوده‌ی متنوعی را در برمی‌گرفتند و معمولاً با یکدیگر تضاد داشتند. همچنین این ساختمان‌ها وسیله‌ای برای شرکت‌ها بودند تا ملی‌گرایی خود را از این طریق به نمایش بگذارند. برای مثال بعضی از ساختمان‌ها در آمریکا، مجسمه‌های بزرگی از عقاب را در طراحی ساختمان استفاده می‌کردند که نشان بزرگ ایالات متحده آمریکا به شمار می‌رود. علاوه بر این نشان‌های ملی‌گرایی، گاهی از تزئیناتی در بعضی از ساختمان‌ها استفاده می‌شد که درون‌مایه‌های اساطیری (به خصوص اساطیر مصر) داشتند. در معماری آرت دکو شکل‌های هندسی به‌کار می‌رفت و نقش‌اندازی روی شیشه و استفاده از بلوک‌های شیشه‌ای نیز در این سبک رواج پیدا کرد که در طراحی بعضی از ساختمان‌ها به جای آجر از آن‌ها استفاده می‌شد. بعضی از ساختمان‌های آرت دکو و به خصوص آسمان‌خراش‌های آن، گوشه یا بُرشی پله‌دار را در برمی‌گرفتند که شکلی مدور داشت. این ویژگی آرت دکو به راحتی در وسایل نقلیه قابل تشخیص است که هم ظاهری شیک به هواپیماها، قطار، کشتی و خودروها بخشیده و هم آیرودینامیک (هواپویش) آن‌ها را بهبود داده است.

ساختمان‌های آرت دکو (به جز آسمان‌خراش‌ها) سقف مسطحی داشتند و از مصالح قدیمی یا جدید برای ساخت آن‌ها کمک می‌گرفتند که شامل لینولئوم، یشم سبز، کاشی تراکوتا، فولاد و باکالیت می‌شد. همچنین فلز، گزینه‌ای عالی برای به تصویر کشیدن آنچه آرت دکو به دنبال آن بود، یعنی استقامت و قدرت صنعتی به حساب می‌آمد. معماران آرت دکو به سقف‌های مسطح، جان‌پناه و منار یا ساختارهایی شبیه به برج اضافه می‌کردند تا به کمک آن‌ها گوشه‌ای از ساختمان یا بخش ورودی را بیشتر در معرض توجه قرار دهند. آرت دکو ابتدا در سال ۱۹۲۰ برای ساختمان‌های عمومی و تجاری استفاده می‌شد و به ندرت خانه‌های شخصی را به این سبک می‌ساختند؛ اما معماران به خصوص در واشینگتن دی.سی به این نتیجه رسیدند که این سبک با ساختمان‌های آپارتمانی نیز به خوبی سازگار است. آپارتمان کِنِدی-وارن (The Kennedy–Warren) در واشنگتن دی.سی، نمونه‌ی خوبی از این سبک به شمار می‌رود.

در بعضی از ساختمان‌های آرت دکو از دکورهای صنایع دستی استفاده می‌کردند؛ اما سایر آن‌ها از دکورهای ماشینی با الگوهای تکراری کمک می‌گرفتند. همچنین اغلب برای کاهش هزینه‌های ساخت، تزئینات را به قسمت‌هایی از ساختمان محدود می‌کردند که بیشتر در معرض دید بود. پروژه‌های ساختمانی آرت دکو معمولاً همکاری پویایی را میان معماران، نقاش‌ها، مجسمه‌سازها و طراحان به وجود می‌آورد. این موضوع گاهی باعث ایجاد مناطقی می‌شد که کاملاً محیطی آرت دکو گونه داشتند؛ مانند منطقه‌ی معماری ساحل میامی (Miami Beach Architectural District) که با نام «ناحیه‌ی آرت دکوی میامی» نیز شناخته می‌شود.

سبک معماری رایجِ قبل از این دوره یعنی آرت نوو در مقایسه با آرت دکو، سبکی ملایم‌تر و ارگانیک بود؛ در حالی‌که آرت دکو از سبک‌های مختلفی همچون مدرنیسم، نئوکلاسیک، کوبیسم، فوتوریسم (آینده‌نگری)، ساختارگرایی و… وام می‌گرفت. استریم‌لاین مدرن (Streamline Moderne) یا همان «آرت مدرن»، سبک بین‌المللی آرت دکو به حساب می‌آید و در سال ۱۹۳۰ رواج پیدا کرد. این دو سبک در بعضی از ویژگی‌های خود با یکدیگر شباهت دارند؛ اما استریم‌لاین بیشتر بر روی خطوط افقی تأکید داشت و از تزئینات کمتری برای نمای آن استفاده می‌شد که اغلب سفید بودند. در مقابل، آرت دکو به ساختمان‌های بلند و عمودی تمایل نشان می‌داد و از رنگ‌های روشن استقبال می‌کرد. ساختمان گاز ویسکانسین (Wisconsin Gas Building)، برجی به سبک آرت دکو است که در ایالت ویسکانسین آمریکا قرار دارد.

نمونه هایی از معماری آرت دکو

ساختمان‌های بسیاری در آمریکا به سبک آرت دکو ساخته شده‌اند که در این میان می‌توان به ساختمان امپایر استیت (Empire State Building)، تالار موسیقی رادیو سیتی (Radio City Music Hall) در نیویورک و ساختمان مرچندایز مارت (Merchandise Mart) در شیکاگو اشاره کرد. علاوه بر موارد ذکر شده، مثال‌های زیر نیز نمونه‌های خوبی از این سبک به حساب می‌آیند:

ساختمان کرایسلر، نیویورک

ساختمان کرایسلر (Chrysler Building) در سال ۱۹۳۰ میلادی تأسیس شد و در آن زمان با ۳۱۹ متر ارتفاع، به مدت کوتاهی بلندترین ساختمان جهان به شمار می‌رفت. طراحی این بنا را ویلیام ون آلن (William van Alen) انجام داده و منار فلزی آن با شکل‌هایی شبیه به اشعه‌ی خورشید و گارگویل‌های عقاب (آب‌پران یا همان دهانه‌اژدر) تزئین شده است.

هتل دلانو، میامی

محله‌ی ساوت بیچ (South Beach) در «میامی بیچ» فلوریدا واقع شده و ساختمان‌های باشکوه آرت دکوی بی‌شماری را در خود جای داده است. هتل دلانو ساوت بیچ (Delano South Beach)، هتل معروفی در این ناحیه به شمار می‌رود که رابرت سوارتبرگ (Robert Swartburg) معماری آن را در سال ۱۹۴۷ میلادی انجام داد و فیلیپ استارک (Philippe Starck) نیز بازسازی این ساختمان را در سال ۱۹۹۵ به انجام رساند.

برج لوک، اوهایو

ساخت برج لِوِک (LeVeque Tower) در ایالت اوهایو در سال ۱۹۲۷ میلادی به پایان رسید و زمانی از آن برای هدایت خلبان‌ها و علامت فرستادن به آن‌ها کمک می‌گرفتند. از کاشی‌های تراکوتا در این ساختمان ۱۶۹ متری استفاده شده و معماری آن را چارلز هاوارد کرِین (Charles Howard Crane) به سبک آرت دکو (به خصوص در تزئینات طبقات بالایی) و استریم‌لاین مدرن انجام داده است.

ساختمان ایسترن کلمبیا، لس آنجلس

ساختمان ایسترن کلمبیا (Eastern Columbia Building) در مرکز شهر لس آنجلس قرار گرفته و از تراکوتای فیروزه‌ای زیبایی در نمای آن استفاده شده است. تاریخ تأسیس این بنا به سال ۱۹۳۰ میلادی برمی‌گردد و معماری آن را کلود بیلمن (Claud Beelman) برعهده داشت که طراحی چندین ساختمان آرت دکوی دیگر در لس آنجلس را نیز انجام داده است.

ساختمان گاردین، دیترویت

ساختمان گاردیَن (Guardian Building)، آسمان‌خراشی به سبک آرت دکو و «احیای معماری مایا» است و المان‌هایی از سبک استریم‌لاین مدرن را نیز در برمی‌گیرد. ساخت این بنا در سال ۱۹۲۹ میلادی به پایان رسید و ویرت کلینتون رولاند (Wirt Clinton Rowland) طراحی آن را بر عهده داشته است. نمای داخلی و بیرونی ساختمان گاردیَن، ویژگی‌های بسیاری از این دوره از جمله نقاشی‌های دیواری، موزاییک‌ها و پنجره‌های رنگی را در برمی‌گیرد.

هتل فرمونت پیس، شانگهای

هتل صلح فرمونت یا همان فرمونت پیس (Fairmont Peace Hotel)، در شهر شانگهای در چین واقع شده است. ساخت این بنا در سال ۱۹۲۹ میلادی به اتمام رسید و یکی از گوهرهای معماری آرت دکو در شانگهای به حساب می‌آید. این ساختمان، بنا به دستور ویکتور ساسون (Victor Sassoon) تأسیس شد که تاجر و هتلداری از یک خانواده‌ ثروتمند بود.